Kiến trúc tuyệt mỹ thời Lý Trần qua những bộ mái

Một trong những nét đặc trưng nổi bật của lối kiến trúc thời Lý Trần còn được lưu trữ tới ngày nay chính là những dấu vết về những bộ mái ngói mang phong cách riêng biệt với độ hoàn thiện và thẩm mỹ cao.

Ngày nay, trải qua nhiều biến động của lịch sử những di sản kiến trúc Lý Trần còn để lại cho hậu thế rất ít. Tuy nhiên qua những gì còn sót lại và nỗ lực nghiên cứu của các chuyên gia, chúng ta đã có thể hình dung ra phần nào sự kỳ vĩ mà vẫn rất tinh xảo của lối kiến trúc thời kỳ này. 

Trên cơ sở hình dáng, ngói tìm được ở đây chia thành 2 nhóm ngói cong và ngói phẳng. Ở những vị trí khác nhau trên bộ mái kiến trúc có những loại ngói phù hợp như ngói lợp phần thân mái, lợp phần diềm mái...

Những mô hình quý giá được cho là phỏng lại từ các công trình của Hoàng thành Thăng Long.

Ngói cong gồm hai loại ngói ống và ngói lòng máng. Ngói ống lợp thân mái dáng thuôn dài, tròn đều, mặt cắt ngang hình nửa ống tròn. Còn ngói ống lợp diềm mái là những viên ngói lợp ở vị trí đầu tiên trong hàng, gồm hai phần: phần đầu có trang trí hoa văn và phần thân hình ống nửa hình tròn, đầu ngói thường được gắn vuông góc với thân ngói. Phần đầu ngói và thân ngói được tạo bằng kỹ thuật ghép nối. Trong lòng đầu ngói trang trí hoa văn với các chủ đề chính là hoa sen, hoa mẫu đơn, hình rồng…

Ngói cong lợp diềm mái có trang trí hình hoa sen và lá đề có hình rồng. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Việt Nam

Ngói ống lợp diềm mái gắn lá đề trang trí rồng (đất nung, thời Trần, thế kỷ XIV)

Ngói âm (ngói lòng máng) có hình chữ nhật hoặc hình thang, dáng thon uốn cong lòng máng. Ngói được tạo bằng kỹ thuật dải cuộn hoặc đắp tảng đất trên khuôn, khuôn úp. Mặt trên phẳng, được cắt gọt và xoa nhẵn hoặc chải kín bề mặt. Mặt dưới được cắt gọt và xoa nhẵn, mặt trên nhẵn hoặc có dấu văn thừng, rìa cạnh cắt bẻ hoặc cắt vuông.

Ngói âm. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Việt Nam

So với sự đa dạng của các loại ngói cong thì ngói phẳng có số lượng ít hơn, gồm: ngói mũi sen, ngói mũi tròn và ngói mũi nhọn. Vào thời kỳ này, ngói vảy, ngói sen xuất hiện từ sớm và được nhắc đến nhiều lần trong các sử liệu. Loại ngói này được gọi là ngói vảy hay ngói sen (liên ngõa) vì hình dạng giống như vi cá xếp chồng lên nhau.

Ảnh phỏng dựng mái ngói sen tráng men của Đại Việt Cổ Phong

Các loại ngói vảy – ngói sen thời Lý, Trần khai quật được cho đến nay rất đa dạng về hình dáng chủng loại, đặc biệt là thời Trần. Có loại được tạo hình cánh sen, có loại lại mang dáng mũi nhọn… Các nhà khảo cổ cũng dùng nhiều tên gọi khác nhau để định danh các loại ngói này, như ngói mũi nhọn, ngói mũi tròn, ngói mũi lá, ngói sen đơn, ngói sen kép… Để thống nhất và đơn giản về danh xưng, từ bây giờ chúng tôi gọi chung những loại ngói vảy này là ngói sen.

Ảnh: Đại Việt Cổ Phong

Các loại ngói âm dương, ngói sen ở cả thời Lý và thời Trần chủ yếu là loại ngói đất nung có màu đỏ cam, độ nung thấp và không tráng men. Tuy vậy, cũng theo các ghi chép lịch sử và hiện vật khảo cổ cho thấy, thời Lý Trần đã phổ biến việc sử dụng các loại gạch ngói xây dựng cung điện, chùa tháp có tráng men xanh, men trắng và men vàng.

Kiến trúc nhà Lý với bộ mái độc đáo được phỏng dựng trong phim Khát vọng non sông.

Không chỉ dừng lại ở những bộ mái cầu kỳ và có tính thẩm mỹ cao, kiến trúc thời Lý Trần còn có nhiều thành tựu khác, nhiều công trình lớn và các kỹ thuật xây dựng đạt trình độ cao mà chúng ta không thể nhìn ngắm. Tuy nhiên, thông qua khảo cổ, nghiên cứu và phục dựng, ta có thể hình dung ra kỹ thuật và thẩm mỹ kiến trúc thời Lý Trần đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật riêng biệt, thể hiện được nền văn hóa và tri thức lâu đời của người Việt.